Hemşehrim Tılgadintsi

Hovannes Harutunyan, namı diğer Tılgadintsi, 1860 Harput doğumlu hemşehrim.

Araştırmacılara göre Ermeni taşra edebiyatının kurucusu; Ruben Zartaryan, Hamasdeğ, Totovents gibi son dönem Osmanlı-Ermeni ve ilk dönem diaspora edebiyatının önemli isimlerinin hocası. Dönem içinde İstanbul merkezli yoğun kültür hayatına taşradan katılmayı başarmış, dönemin önemli gazetelerinde ve dergilerinde yazıları, mektupları, hikayeleri yayımlanmış bir öncü. Hiç tiyatro seyretme fırsatı bulamamış ama oyunlar yazmış (hatta bu oyunlardan biri 1912 yılında Boston’da kitap olarak basılmış), hiç vilayetten dışarı çıkamamış ama etrafındaki büyük dönüşümü anlamlandırmaya çalışmış taşralı bir aydınlanmacı.

1887 yılında kurucusu (ya da ilk müdürü) olduğu okul “Azkayin Getronagan Varjaran”  (Milli Merkez Lisesi (!)) misyonerlerin Fırat Koleji’ne ciddi rakip olmuş, burada Tılgadintsi tahmin edileceğinin aksine misyonerlere ve onların talep ettiği toplumsal dönüşüme karşı çıkmış; kendi okulunda bütün bu etkilerin dışında bir uyanış yolu bulmaya çalışmış.

1915’te öldürüldüğünde elyazmaları kaybolsa da Tılgadintsi’den geriye azımsanmayacak sayıda çok eser kalmış. İlkinin tarihi 1883 olan bu metinlerde Tılgadintsi benzeri kolay bulunmayacak bir şeyi yapıyor, bize Harput’u, Harput’un günlük yaşamını ve dönem içinde kentin dönüşümünü anlatıyor.

Gelin görün ki bugün hiçbir Harputlu Tılgadintsi’yi tanımıyor.

Meraklısına not: Yazar hakkında İngilizce yayınlanmış iki önemli yazı var:

-       S. Peter Cowe. “T’lgadints’I as Ideologue of the Regional Movement in Armenian Literature”. Journal of Society for Armenian Studies 12 (2001, 2002 [2003]): ss. 31-42.

-       Krikor Beledian. “From Image to Loss: The Writers of Kharpert and Provincial Literature.” Armenian Tsopk/Kharpert içinde. Der. Richard Hovhanissian. California: Mazda Publishers, 2002: 239-272)

Not2: Rober Koptaş, Agos'ta Tlgadintsi'yi yazmış. Yazının İngilizce çevirisine netten ulaşılabiliyor, şurada...